2013 Struikelstenen in Oud-Zuid

Riet Verhoeven

Het is een onopvallende bovenverdieping in een van de smallere straten van mijn buurt. Sinds kort maak ik bij het uitlaten van de hond wel eens een extra lus en kijk er naar. De ramen zijn afgedekt met luxaflex, maar ook te hoog om naar binnen te gluren. Daardoor heeft het huis een zekere anonimiteit.

Waarschijnlijk was dat ruim zeventig jaar geleden ook zo en hadden de bewoners zich nauwelijks met hun nieuwe domicilie verbonden. Ze woonden hier ook niet vrijwillig; de naziterreur had hen uit hun eigen land verjaagd. Ze waren Duits en Joods en heetten Elias Bundheim en Martha Bundheim-Goldschmidt. Hij werd in 1868 in Emden geboren, waar hij later in de Grosse Strasse een groothandel en winkel in lederwaren dreef. Zij was zo’n acht jaar jonger en kwam uit Peine; een stadje in de deelstaat Nedersaksen. Ze kregen een zoon en samen met hem vluchtten zij in 1939 naar Nederland en vestigden zij zich in de Drentse hoofdstad. Hier op dit adres aan de Oosterhoutstraat 93 heeft het echtpaar een aantal jaren onderdak gehad. Begin oktober 1942 werden Elias en Martha naar Westerbork gedeporteerd en enige dagen later naar het vernietigingskamp Auschwitz. Daar werden zij bij aankomst vermoord. Op de stoep worden ter herinnering aan hen op 30 oktober twee kubusvormige keitjes met messing bovenkant onthuld.

Actief in het verzet

Een paar straten verder aan Burgemeester Jollesstraat 10a woonde Pieter Tuinstra met zijn vrouw Dieuwke van Dijk en hun drie kinderen. Hij had er een verzekeringskantoor aan huis. In 1942 raakte Pieter betrokken bij het verzet. Zo werkte hij voor de verzetskrant Vrij Nederland, zorgde voor vervalste legitimatiebewijzen en verschafte onderduikers op doorreis onderdak. Bij een overval op een verzetsgroep trof men zijn naam op een lijst en dat werd hem noodlottig. Hij werd afgevoerd naar het beruchte Scholtenshuis in Groningen. Op 12 oktober 1944 schoten de bezetters hem en nog zestien andere gevangenen zonder vorm van proces bij Kamp Westerbork dood. Hun stoffelijke resten verbrandde men in het crematorium aldaar. De as is later met die van 45 andere slachtoffers herbegraven. Pieter Tuinstra werd 43 jaar. Ook voor hem wordt een struikelsteen geplaatst. Zijn zoon Fokke zal een bijdrage leveren op 30 oktober.

In memoriam

Het programma voor inmiddels de derde steenlegging in Assen ziet er die middag als volgt uit. Er wordt gestart met een bijeenkomst in de Zuiderkerk voor nabestaanden en genodigden. Gastsprekers zijn de burgemeester van Assen Carry Abbenhues, de provinciaal historicus Michiel Gerding en de zoon van verzetsstrijder Tuinstra. De onthulling van de stenen begint daarna om 14.30 uur bij het eerste adres: Beilerstraat 13. Er worden totaal 36 stenen in Oud-Zuid gelegd: 33 voor de Joodse slachtoffers en drie voor de verzetsmensen. Nabestaanden en betrokkenen spreken een in memoriam uit. Belangstellenden worden van harte uitgenodigd de route mee te lopen. De verwachting is dat alle stenen rond 17 uur onthuld zijn. Leerlingen van het Drenthe College en het Dr. Nassaucollege, locatie Quintus leveren een bijdrage aan het programma.

Een wandeling

De Stichting Struikelstenen heeft al 83 stenen in het centrum van Assen gelegd. Dat zijn er 78 voor Joodse slachtoffers en 5 voor mensen uit het verzet. Een routebeschrijving erlangs kan men downloaden via de website van de stichting. Ook de VVV aan de Markstraat 8/10 heeft deze wandeling. Leerlingen van de Basisschool Theo Thijssen onderhouden de stenen. Totaal wil de stichting er rond de 450 leggen, daarvan zijn er na 30 oktober 119 gerealiseerd. Elke steen, die €120 kost, wordt handmatig gemaakt door een team onder leiding van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Inmiddels zijn er in Europa zo’n 40.000 gelegd. De bedoeling ervan is dat de voorbijganger als het ware figuurlijk struikelt over de namen, waardoor hij of zij stilstaat en het hoofd moet buigen om de tekst te lezen. Zo krijgen de vroegere bewoners symbolisch hun plek terug.

In 2014 zijn twee steenleggingen gepland, één in het voorjaar en één in het najaar. Voor meer informatie over Stichting Struikelstenen Assen, het adopteren van een struikelsteen en het aanmelden voor de Nieuwsbrief zie: www.struikelstenen-assen.nl

De Joodse begraafplaats aan de Oude Haarweg 29a is op woensdag 30 oktober geopend tussen 9 en 12 uur.

Bronnen:

– Nieuwsbrief 11, september 2013: Stichting Struikelstenen Assen

– Asser Historisch Tijdschrift, nummer 1, maart 2010: themanummer: De lijst van Braaksma

– Joods Historisch Museum, zie www.communityjoodsmonument.nl